--[26.04.24]--[13.59.82.167]--
Yerba mate jest spożywana głównie w Argentynie, Brazylii, Paragwaju i Urugwaju. Jest odpowiednikiem naszej poczciwej czarnej herbaty. Pije się ją najczęściej przez metalową słomkę (bombilla) ze specjalnego naczynia, nazywanego mate lub guampa (nie wiedzieć czemu w Polsce często błędnie określanego jako matero). O ile kulturową rolę yerby można porównać z herbatą czarną w Polsce, o tyle jej smak kojarzy się raczej z herbatą zieloną, choć prawdziwi miłośnicy yerby twierdzą oczywiście, że jest o wiele lepsza. Oba napoje są gorzkie, choć, trzeba przyznać, że jest to gorycz innego rodzaju. Yerba mate to jednak nie tylko napój, to raczej zjawisko społeczne – często pije się ją tylko po to, żeby pogadać ze znajomymi. Z tego powodu pracodawcy w Ameryce Południowej zabraniają czasem picia mate w pracy.
We wspomnianych na początku krajach yerbę pije się wręcz nałogowo, o czym najlepiej świadczą liczby: na głowę jednego mieszkańca Argentyny rocznie przypada prawie 7 kilogramów mate (2004).
A teraz garść podstawowych informacji.
„Pod pojęciem yerba lub yerba mate rozumie się produkt składający się z wysuszonych, lekko wyprażonych, rozdrobnionych liści ostrokrzewu paragwajskiego (Ilex paraguariensis Saint Hilaire), ewentualnie z dodatkiem fragmentów wysuszonych młodych gałązek, pędów lub łodyg kwiatów. (...)”
(Argentyńska ustawa o artykułach spożywczych; nr 18.284, rozdział XV, art. 1193)
Ostrokrzew paragwajski, Ilex paraguariensis, to drzewo z rodziny ostrokrzewowatych (Aquifoliaceae). W stanie naturalnym w ciągu 25 lat osiąga do 15 m wysokości, uprawiane — 3–6 m. Kwitnie od października do grudnia. Liście są podłużne, zimozielone i błyszczące, do 5 cm długości, na brzegach falisto karbowane; drobne, żółtawe, 4-krotne kwiaty są skupione w pęczkach wyrastających z kątów liści; owoc — fioletowoczerwony pestkowiec z kilkoma nasionami. Obszar występowania, zarówno naturalnych jak i uprawianych drzew, ogranicza się do Ameryki Południowej, w strefie pomiędzy Oceanem Atlantyckim i rzeką Paragwaj oraz pomiędzy 18°S i 30°S. Liście zawierają kofeinę i teobrominę, alkaloidy o działaniu pobudzającym układ nerwowy. Niektóre badania [Kamangar et al.] wykazują wysoką zawartość w liściach oraz w naparze wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (w tym benzo-α-pirenu), które mogą mieć działanie rakotwórcze.
Słowniczek
p — portugalski, g — guaraní, pozostałe słowa z języka hiszpańskiego
azucarera — cukiernica
bomba — (p) bombilla
bombilla — rurka przez którą pije się mate, zakończona filtrem, najczęściej z metalu (stali nierdzewnej, srebra); może być prosta lub wygięta; filtr jest najczęściej rozbieralny; przy ustniku zgrubienie absorbujące ciepło
canchado — kolejny etap w procesie przetwarzania liści, polegający na grubym zmieleniu
cebador — osoba nalewająca mate, mistrz ceremonii
chá-mate — (p) mate cocido
chimarrao — (p) yerba mate (1)
erva mate (p) — yerba mate
galleta — mate (2) o okrągłym spłaszczonym kształcie
guampa — [z keczua huampa — róg] mate (2) zrobiona z bydlęcego rogu
ka'a — (g) yerba mate (3)
ka'ay — (g) mate (1)
ka'ygua — (g) mate (2)
mate — [z keczua mati — tykwa] 1. napój przyrządzony poprzez zalanie gorącą (nie wrzącą) wodą yerba mate; 2. naczynie przeznaczone do picia mate, najczęściej zrobione z tykwy (Lagenaria vulgaris); także z drewna — np. twardego gwajakowca (palo santo), bydlęcego rogu, metalu
~ amargo, ~ cimarrón, ~ verde — mate przyrządzona bez cukru
~ cocido, ~ yerbeado — mate przyrządzona jak herbata, w filiżance, zalana gotowaną wodą
~ de leche — mate z mlekiem zamiast wody
~ dulce — mate z cukrem
~ lavado — mate po wielu dolewkach wody, bez smaku
cebar el ~ — przygotowywać mate, dolewać wody do mate
curar el ~ — przygotowywać tykwę do pierwszego użycia
matero — osoba pijąca mate
pava — czajniczek
poro, porongo — (w pn. wsch. Argentynie, pd. Brazylii) mate (2) o wydłużonym kształcie, przypominającym gruszkę
tereré — (g) (zwłaszcza w Paragwaju) yerba mate zalana zimną wodą, czasem pita z lodem, ziołami, sokami; nazwa wywodzi się od dźwięku siorbania
yerba mate — 1. wysuszone, zmielone liście ostrokrzewu paragwajskiego przygotowane do robienia naparu; 2. świeże liście ostrokrzewu paragwajskiego; 3. ostrokrzew paragwajski
~ canchada — półprodukt w procesie produkcji yerba mate; liście ostrokrzewu paragwajskiego wysuszone, z grubsza zmielone
~ compuesta — yerba mate z dodatkiem innych ziół, np. mięty, lipii, tymianku
~ elaborada, ~ elaborada con palo — yerba mate zawierająca nie mniej niż 65% wysuszonych liści i nie więcej niż 35% suchych łodyg, pędów itp. Spotyka się też oznaczenie P.U. w skali 1–3, gdzie P.U.2 jest mniej więcej odpowiednikiem typu elaborada
~ elaborada despalada, ~ elaborada despalillada — yerba mate zawierająca nie mniej niż 90% wysuszonych liści i nie więcej niż 10% suchych łodyg, pędów itp.; odpowiednik oznaczenia P.U.1
~ tostada — yerba mate poddana procesowi prażenia
yerbera — pojemnik do przechowywania yerba mate (1)
zapecado — pierwszy etap procesu przetwarzania liści, polegający na krótkotrwałym wystawieniu na działanie bardzo wysokiej temperatury (do 460°C)
A teraz garść podstawowych informacji.
„Pod pojęciem yerba lub yerba mate rozumie się produkt składający się z wysuszonych, lekko wyprażonych, rozdrobnionych liści ostrokrzewu paragwajskiego (Ilex paraguariensis Saint Hilaire), ewentualnie z dodatkiem fragmentów wysuszonych młodych gałązek, pędów lub łodyg kwiatów. (...)”
(Argentyńska ustawa o artykułach spożywczych; nr 18.284, rozdział XV, art. 1193)
Ostrokrzew paragwajski, Ilex paraguariensis, to drzewo z rodziny ostrokrzewowatych (Aquifoliaceae). W stanie naturalnym w ciągu 25 lat osiąga do 15 m wysokości, uprawiane — 3–6 m. Kwitnie od października do grudnia. Liście są podłużne, zimozielone i błyszczące, do 5 cm długości, na brzegach falisto karbowane; drobne, żółtawe, 4-krotne kwiaty są skupione w pęczkach wyrastających z kątów liści; owoc — fioletowoczerwony pestkowiec z kilkoma nasionami. Obszar występowania, zarówno naturalnych jak i uprawianych drzew, ogranicza się do Ameryki Południowej, w strefie pomiędzy Oceanem Atlantyckim i rzeką Paragwaj oraz pomiędzy 18°S i 30°S. Liście zawierają kofeinę i teobrominę, alkaloidy o działaniu pobudzającym układ nerwowy. Niektóre badania [Kamangar et al.] wykazują wysoką zawartość w liściach oraz w naparze wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (w tym benzo-α-pirenu), które mogą mieć działanie rakotwórcze.
Zawartość
składników w naparze yerba mate. Wartości średnie w naparze uzyskanym ze 100 g suchego produktu. |
|||
| Składniki | Napar
z saszetek |
Ciepła
mate |
Zimna
mate |
| Glukoza
(g) Sacharoza (g) Białko (g) Kofeina 1 (g) |
0,54 2,97 3,69 1,27 |
0,59 2,77 2,14 0,85 |
0,15 1,19 1,24 0,44 |
| Witaminy Witamina C (mg) Tiamina B1 (mg) Niacyna (mg) Pirydoksyna B6 (mg) |
4,89 1,59 4,38 0,54 |
5,11 1,48 1,27 0,94 |
2,35 0,15 — — |
| Minerały Wapń (mg) Fosfor (mg) Żelazo (mg) Magnez (mg) Potas (mg) Sód (mg) |
107,25 60,5 2,54 86,96 99,64 27,54 |
80,94 45,89 2,22 58,58 100,59 14,04 |
43,90 21,27 1,10 33,17 41,63 11,07 |
| 1 Zawartą w yerba mate kofeinę określa się czasem jako mateina. Nie ma jednak dowodów na to by alkaloid ten różnił się od kofeiny. Pojęcie to ma raczej charakter marketingowy. | |||
Słowniczek
p — portugalski, g — guaraní, pozostałe słowa z języka hiszpańskiego
azucarera — cukiernica
bomba — (p) bombilla
bombilla — rurka przez którą pije się mate, zakończona filtrem, najczęściej z metalu (stali nierdzewnej, srebra); może być prosta lub wygięta; filtr jest najczęściej rozbieralny; przy ustniku zgrubienie absorbujące ciepło
canchado — kolejny etap w procesie przetwarzania liści, polegający na grubym zmieleniu
cebador — osoba nalewająca mate, mistrz ceremonii
chá-mate — (p) mate cocido
chimarrao — (p) yerba mate (1)
erva mate (p) — yerba mate
galleta — mate (2) o okrągłym spłaszczonym kształcie
guampa — [z keczua huampa — róg] mate (2) zrobiona z bydlęcego rogu
ka'a — (g) yerba mate (3)
ka'ay — (g) mate (1)
ka'ygua — (g) mate (2)
mate — [z keczua mati — tykwa] 1. napój przyrządzony poprzez zalanie gorącą (nie wrzącą) wodą yerba mate; 2. naczynie przeznaczone do picia mate, najczęściej zrobione z tykwy (Lagenaria vulgaris); także z drewna — np. twardego gwajakowca (palo santo), bydlęcego rogu, metalu
~ amargo, ~ cimarrón, ~ verde — mate przyrządzona bez cukru
~ cocido, ~ yerbeado — mate przyrządzona jak herbata, w filiżance, zalana gotowaną wodą
~ de leche — mate z mlekiem zamiast wody
~ dulce — mate z cukrem
~ lavado — mate po wielu dolewkach wody, bez smaku
cebar el ~ — przygotowywać mate, dolewać wody do mate
curar el ~ — przygotowywać tykwę do pierwszego użycia
matero — osoba pijąca mate
pava — czajniczek
poro, porongo — (w pn. wsch. Argentynie, pd. Brazylii) mate (2) o wydłużonym kształcie, przypominającym gruszkę
tereré — (g) (zwłaszcza w Paragwaju) yerba mate zalana zimną wodą, czasem pita z lodem, ziołami, sokami; nazwa wywodzi się od dźwięku siorbania
yerba mate — 1. wysuszone, zmielone liście ostrokrzewu paragwajskiego przygotowane do robienia naparu; 2. świeże liście ostrokrzewu paragwajskiego; 3. ostrokrzew paragwajski
~ canchada — półprodukt w procesie produkcji yerba mate; liście ostrokrzewu paragwajskiego wysuszone, z grubsza zmielone
~ compuesta — yerba mate z dodatkiem innych ziół, np. mięty, lipii, tymianku
~ elaborada, ~ elaborada con palo — yerba mate zawierająca nie mniej niż 65% wysuszonych liści i nie więcej niż 35% suchych łodyg, pędów itp. Spotyka się też oznaczenie P.U. w skali 1–3, gdzie P.U.2 jest mniej więcej odpowiednikiem typu elaborada
~ elaborada despalada, ~ elaborada despalillada — yerba mate zawierająca nie mniej niż 90% wysuszonych liści i nie więcej niż 10% suchych łodyg, pędów itp.; odpowiednik oznaczenia P.U.1
~ tostada — yerba mate poddana procesowi prażenia
yerbera — pojemnik do przechowywania yerba mate (1)
zapecado — pierwszy etap procesu przetwarzania liści, polegający na krótkotrwałym wystawieniu na działanie bardzo wysokiej temperatury (do 460°C)
Liczba głosów: 15750
